Συνάντηση κύκλου λογοτεχνίας για τον Ρένο Αποστολίδη

Συνάντηση για τη ζωή και τη λογοτεχνική δημιουργία του κριτικού και συγγραφέα Ρένου Αποστολίδη. Μαζί μας στη συζήτηση ο γιος του, Στάντης Αποστολίδης.

Α' ΦΕΠΑ, Ούλωφ Πάλμε 2, Ζωγράφου, 2ος όροφος, στο χώρο της βιβλιοθήκης.

https://www.facebook.com/events/262888987211718/

Ποιος ήταν ο Ρένος Αποστολίδης;

«Δεν θα μπορούσα να ζήσω βάζοντάς το στα πόδια», συνέντευξη του Ρένου, 2004.

Κάποιες φράσεις μπορείς να πεις πως αντικαθρεφτίζουν εντός τους ολάκερη τη ζωή ενός ανθρώπου. Ο Ρένος, πράγματι, δεν το 'βαλε ποτέ στα πόδια. Ριχνόταν πάντοτε στη φωτιά, δίχως να το συλλογιέται και πολύ, κάτι που άλλοτε του 'βγαινε σε καλό κι άλλοτε το πλήρωνε ακριβά. Πάντοτε όμως η επαφή του με το αείζωο πυρ του κόσμου, όπως λέει κι ένας απ' τους αγαπημένους του, ο Ηράκλειτος, τον πείσμωνε πιότερο, τον έφτιαχνε όλο και πιο δυνατό, όλο και πιο ορμητικό. Κάθε είδους "τενεκέδες" αυτοπαρουσιαζόμενοι ως αυθεντίες του ήσαν απωθητικοί, ενώ την όποιας λογής επιβολή και καταπίεση την πολεμούσε μ' όλο του το Είναι. Ένας άνθρωπος γεμάτος ζωή, άναρχος κι αυτόνομος στην ουσία κι όχι κατ' επίφαση. Συμφωνεί δε συμφωνεί κάποιος με τις "ανήσυχες" θέσεις του, αυτός ήταν ο Ρένος Αποστολίδης. Ένας μαινόμενος Σωκράτης της σύγχρονης εποχής. Μιας εποχής που μαστίζεται από τη μαζική δουλοφροσύνη, την οποία χτύπησε αλύπητα με το παράδειγμα ζωής του, το οποίο μπορεί να συνοψισθεί στο εξής: ριζική απόρριψη όλων των ψευτοειδώλων κι επιστροφή στην προσωπική συνείδηση.

"Ο Ρένος Αποστολίδης (Αθήνα, 2 Μαρτίου 1924 – Αθήνα, 10 Μαρτίου 2004) ήταν Έλληνας συγγραφέας,φιλόλογος και κριτικός της λογοτεχνίας της μεταπολεμικής γενιάς.

Πατέρας του ήταν ο Ηρακλής Ν. Αποστολίδης, δημοσιογράφος, αρχισυντάκτης σε πολλές αθηναϊκές εφημερίδες, διευθυντής της Εγκυκλοπαιδείας του εκδοτικού οίκου Πυρσός, διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης (1945–1959) και δημιουργός της πρώτης Ανθολογίας Ποίησης και Διηγήματος. Η μητέρα του, Ελπινίκη, το γένος Ζαμπέλη, ήταν δασκάλα.

Το 1935 τέλειωσε το δημοτικό σχολείο και το 1941 το Βαρβάκειο Γυμνάσιο, όπου στις 28 Οκτωβρίου του 1941 οργάνωσε μαθητική αποχή. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής παρέμεινε αμέτοχος.

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έζησε από κοντά τα τραγικά γεγονότα των Δεκεμβριανών του 1944. Από το 1945 σπουδάζει στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του, γιατί τον κάλεσαν να υπηρετήσει στον Ελληνικό Στρατό κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Ζώντας από κοντά την καταστροφή και τον θάνατο, ορκίστηκε να ρίξει μήτε μία σφαίρα και να καταγράψει ό,τι ζούσε επί δυόμισι χρόνια στον Γράμμο, το Βίτσι και κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Ρούμελης και της Πελοποννήσου. Μόλις απολύθηκε, δημοσίευσε την Πυραμίδα 67, ένα από τα πιο αυθεντικά κείμενα για τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Το 1950 ολοκλήρωσε τις σπουδές του, για να διδάξει κατόπιν Αρχαία και Νέα Ελληνικά, Ιστορία και Λατινικά σε ιδιωτικά αθηναϊκά γυμνάσια. Η πρώτη του συγγραφική του εμφάνιση έγινε το 1944, με τη δημοσίευση του δοκιμίου «Καιρός τού είναι» στο περιοδικό Γράμματα. Έναν χρόνο αργότερα, εξέδωσε την πρώτη του συλλογή δοκιμίων Τρεις σταθμοί μιας πορείας. Συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας ως συντάκτης στα έντυπα Ελευθερία, Νίκη, Εικόνες, Γνώσεις, Νεώτερον Λεξικόν Ηλίου, Ανεξάρτητος Τύπος και άλλων εκδόσεων, αλλά και ως κριτικός βιβλίων στα έντυπα Γράμματα, Φοιτητική Φωνή, Δελτίον του Βιβλίου, Κύκλος, Κοχλίας, Νέα Εστία, Νέοι Ρυθμοί, Νέες Εικόνες, Έθνος, Εθνικός Κήρυκας, Εποπτεία και Νέα Κοινωνιολογία.

Από το 1951 ανέλαβε την αρχισυνταξία και την κριτική στήλη στο περιοδικό Ο Αιώνας μας, και το 1952 ίδρυσε με τον πατέρα του το περιοδικό Τα Νέα Ελληνικά, από τις σελίδες του οποίου άσκησε έντονη κριτική «εναντίον του πολιτικού και λογοτεχνικού κατεστημένου», και ιδιαιτέρως κατά της «Γενιάς του '30», καταλογίζοντας σε αυτήν «πνευματική και ηθική ανεπάρκεια». Για τη στάση του αυτή, οι κριτικοί της εποχής τον αγνόησαν περιφρονητικά, ενώ είχε μηνύσει ο Μ. Καραγάτσης τον ίδιο και τον πατέρα του για λόγους πνευματικών δικαιωμάτων. Ωστόσο, το 1960 έλαβε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τη συλλογή διηγημάτων Ιστορίες από τις Νότιες Ακτές.

Από το 1962 έως το 1964, διετέλεσε συνεργάτης της Γενικής Διεύθυνσης του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας. Στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 1963 κατήλθε υποψήφιος βουλευτής υπό τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, και στις δημοτικές εκλογές του 1964 κατήλθε υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Αθηναίων. Το 1965 ο Ρένος Αποστολίδης ήταν επικεφαλής του οργισμένου πλήθους που είχε εισβάλει στη Βουλή, πράξη για την οποία συνελήφθη και καταδικάστηκε σε δυόμισι έτη φυλάκιση, εκτίοντας συνολικά τρεις μήνες.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, το 1969, κατάφερε να υποβάλλει τη δημοσίευση σε συνέχειες στον αθηναϊκό Τύπο της Ανθολογίας Διηγήματος του Ηρακλή Ν. Αποστολίδη υπό τον όρο να μην λογοκριθούν τα κείμενά του. Η δημοσίευση, ωστόσο, της δικής του νουβέλας Ο Α2, με θέμα τον Εμφύλιο, προκάλεσε την επέμβαση της λογοκρισίας και τη διακοπή της δημοσίευσής της.

Μετά τη δικτατορία και έως το 1979, συνέχισε να γράφει κριτικές στο περιοδικό Τετράμηνα και δημοσίευσε αρκετά έργα του. Στα τελευταία του χρόνια έκανε δημόσιες διαλέξεις και εμφανίζονταν στην τηλεόραση για θέματα της ελληνικής γλώσσας και παιδείας και λογοτεχνίας, ενώ υπήρξε επίτιμος καλεσμένος σε παρουσιάσεις έργων του. Ήταν υποστηρικτής του πολυτονικού συστήματος γραφής, της ιστορικής ελληνικής ορθογραφίας και της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στην εκπαίδευση από το πρωτότυπο.

Πέθανε στις 10 Μαρτίου του 2004 χτυπημένος από οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Μιας και ήταν αγνωστικός και ελευθεριακός η ταφή του έγινε χωρίς θρησκευτική τελετή.

Το δημοσιευμένο έργο του Ρένου Αποστολίδη ανέρχεται στα τριάντα βιβλία με διηγήματα, δοκίμια και κριτική. Επιμελήθηκε την κλασική επτάτομη Ανθολογία Ποίησης και Διηγήματος και μετέφρασε και σχολίασε με τους γιους του, Ήρκο και Στάντη, την εξάτομη Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Διαδόχων και Επιγόνων του Droysen. Μαζί με τους γιους του, εξέδωσε επίσης την σχολιασμένη έκδοση των Απάντων του Καβάφη.

Βασικό χαρακτηριστικό του πεζογραφικού έργου του είναι η κυριαρχία της παρεμβολής του συγγραφέα στη ροή της αφήγησης και η έκφραση της προσωπικής του άποψης και οπτικής του μύθου με τρόπο άμεσο. Κύρια πηγή της θεματολογίας του είναι η περίοδος της γερμανικής κατοχής και του ελληνικού Εμφυλίου. Τα ιστορικά γεγονότα αυτής της περιόδου τα εντάσσει στην αφήγησή του, «τόσο για να κρίνει τις αρνητικές τους επιπτώσεις όσο και για να τονίσει το υπαρξιακό αδιέξοδο στο οποίο οδηγούν τους ήρωές του». Στα μεταγενέστερα έργα του στράφηκε προς την σύγχρονη πραγματικότητα, διατηρώντας ωστόσο την άποψή του για τις επιπτώσεις του Εμφυλίου στην μετέπειτα πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας.

Το αρχείο του, με δημοσιεύματα, επιστολές κι ανέκδοτα κείμενα, ξεπερνάει τις 40.000 σελίδες. Σε DVD κυκλοφορούν τα καλύτερα αποσπάσματα του ντοκιμαντέρ Ο Εμφύλιος μέσα μας (που βασίστηκε στην Πυραμίδα 67) σε σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη.

Έργα του μεταφράστηκαν στα ολλανδικά, γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά.

Εργογραφία:

Δικά του έργα[Επεξεργασία

Τρεις σταθμοί μιας πορείας, 1945

Τα φτερά του πελαργού, 1949

Ποιητικά γράμματα, 1949

Πυραμίδα 67, 2006, 6η έκδοση (πρώτη έκδοση 1950)

Τα Νέα Ελληνικά (περιοδικό), 1952, 1957, 1966–1967

Ιστορίες από τις νότιες ακτές, 1960

Το κριτήριο, 1960

Ο γρασαδόρος και τα χειρόγραφα του Max Tod, 1970

Κριτική του Μεταπολέμου, 1970

Βορά στο θηρίο, 1963

Κατηγορώ, 1963

Στη γέμιση του φεγγαριού, 1981

Ο Α2, 1995 (πρώτη έκδοση 1968)

Κλειδιά, 1968

Η άλλη ιστορία, 1972

Ανθύλη, 1973

Από τον κόσμο ΡΑ, 1973

Τετράμηνα (περιοδικό), 1974–1979

Αντι-τύπος, 1975

Renos, 1977

Καμμένα φτερά, 1978

Άξονες, 1979

Οι Ερινύες, 1980

Ημερολόγια της Ανθολογίας, 1980 –1983

ΚΑΙΓΕ, 1982

Οι εξάγγελοι, 1984

Η αυτοκρατορία των σκουπιδιών, 1989

Οι γάτες, 1989

Ο κεραυνός, 1991

Η δίνη, 1993

Στον κυνηγημένο καιρό, 1993

Απάντηση στην «Πυραμίδα 67», 1996

Αυτός που γαβγίζουν οι σκύλοι, 1998

Ουλάν Μπατόρ, 1999

Το μαύρο καράβι, 2004

Ανθολογίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανθολογία της Νεοελληνικής Γραμματείας, Ποίηση, 3 τόμοι. Διήγημα, 4 τόμοι.

Φιλολογικά έργα:

(Πρόκειται περί έργων που ο Ρένος Αποστολίδης, μαζί με τους γιους του Ήρκο και Στάντη Αποστολίδη, επιμελήθηκε ή μετέφρασε, σχολίασε εκτενώς και εξέδωσε.)

Κ. Π. Καβάφης, Ποιήματα: Άπαντα τα δημοσιευμένα, 2003

J. G. Droysen, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 2 τόμοι, 1993

J. G. Droysen, Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 2 τόμοι, 1996–1999

J. G. Droysen, Ιστορία των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 2 τόμοι, 2002

J. G. Droysen, Ιστορία των Επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 2 τόμοι, 2006"

῎Ας μελετηθοῦν ἀπ' τοὺς μ ό ν ο υ ς κάποτε οἱ μόνοι, ὅπως τοὺς νιώθουν οἱ καρδιὲς ποὺ λάθος δὲν κάνουν, κι ὄ χ ι ὁ ψευτονοῦς τῶν κοινωνικῶν κονφορμιστῶν ὅλων τῶν ψευτοκατεστημένων.

[Ὰπ' τὸ ᾿ΑΡΧΕΙΟ Η.Ρ.Η.Σ. / 29-08-2001 - δημοσιευμένο στὴ Νέα Κοινωνιολογία, χειμώνας 2005-2006, τεύχος 42.]